Sedat YILMAZ

Türkiye, birçok konuda olduğu gibi enerjide de aldığı tedbirlerin olumlu sonuçlarını alıyor. Yaklaşan kış aylarına yönelik ülkeler enerjide endişeleriyle dikkat çekerken Türkiye hem tedarik hem fiyatlar yönünden sorun yaşamayacağı tahmin ediliyor.

Talebin yüksekliği ve arzda üretim ve tedarik sorunları sebebiyle yükselen petrol, doğalgaz ve kömür başta emtia fiyatları rekor seviyelerden işlem görüyor. 103,46 ile son 5 yılın zirvesine yükselen enerji ağırlıklı Uluslararası Emtia Endeksi, haftayı 102,62’den kapatmasına karşılık yükseliş trendini sürdürüyor. Batı Teksas Petrolü (WTI) 80 doları, Brent Petrol’ü 82,39 doları görürken ülkeler yaklaşan kış aylarına endişe ile yaklaşıyor.

Türkiye ise bu konuda rahat. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, ülkenin programlı tedarikler neticesinde enerji fiyatları açısından önemli bir sorunla karşılaşmayacağını söyledi. Dönmez, küresel fiyat yansımalarının dikkatle takip edildiğini, ülke içinde maliyet artışlarının faturalara en az yansıtılmasıyla ilgili çalışıldığını belirtti.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da küresel seviyede enerji, mal, hizmet fiyatlarının fahiş oranlarda arttığı halde bunları 3’te 1 ve 5’te bir oranında yansıtarak vatandaşı koruduklarını vurguladı.

Dünya endişe içinde

ABD, Avrupa ve Asya yükselen enerji fiyatları ve tedarik sorunları sebebiyle kış aylarını nasıl geçireceklerini düşünüyor. Ülkeler hane halkı ihtiyacı ve ekonominin durmaması adına petrol, doğalgaz ve kömürle ilgili alarm seviyesinde yeni politikalar geliştiriyor.

Yaz aylarında ekonomilerin normalleşmesiyle Asya kaynaklı artan uluslararası enerji talebi Ekim ayı ile birlikte doğalgaz fiyatlarını katladı. 90 – 100 dolar seviyesinde işlem gören doğalgaz birim fiyatı bu hafta 162 doları görerek rekor kırdı.

Sadece doğalgaz fiyatları değil, OPEC ve üretici firmaların aralarında yaptığı anlaşmalar çerçevesinde petrol üretimini kademeli olarak artırmaları, ancak yükselen talebi karşılayamaması sebebiyle petrol fiyatları WTI olarak 81 dolara, Brent Petrol bazında 83 dolara yaklaştı. Avrupa’da doğalgaz ve petrol kullanımının zorlaştığı dönemde kömür kullanımıyla ilgili politikalar geliştirilmesi bu defa da kömür fiyatlarını ton başına 276 dolarla zirve yaptırdı. Uluslararası Emtia Endeksi de 103 ile son 5 yılın rekorunu kırdı.

Enerji fiyatlarındaki yüksek dalgalanma sebebiyle yüzde 3,4 ile Avrupa’da son 13 yılın en yüksek enflasyonu ortaya çıktı. İtalya enerji faturalarını düşük tutmak için 3 milyar euroluk bir ekonomik paketi devreye aldı. Fransa ise doğalgaz ve elektrik fiyatlarını dondurdu.

Türkiye’nin kriz tedbirleri

Dünyada enerji fiyatlarının yüksekliğine karşı alınacak tedbirler dikkat çekerken Türkiye de boş durmuyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, ülkenin programlı tedarikler neticesinde enerji fiyatları açısından önemli bir sorunla karşılaşmayacağını söyledi. Fatih Dönmez, yapılan enerji kontratları, son yıllarda elektrik ve doğalgaz altyapısında önemli yatırımlar gerçekleştirmeleri sebebiyle Türkiye’nin kış aylarında enerji krizi yaşamayacağını söyledi.

Dönmez, “Bu yılki doğal gaz talebinin bir kısmını mevcut kontratlardan bir kısmını da LNG tedarik etmek suretiyle karşılayacağız. Bu yılı, tedarikçiler de sevkiyat programlarına uyduğu takdirde, sıkıntı yaşamadan atlatmış olacağız” dedi.

Bir televizyonun canlı yayınına katılan Dönmez, doğalgazda Türk Akımı ve TANAP’ın devreye alındığını, Karadeniz’de Mavi Akım, Azerbaycan ve İran’dan gelen boru hatlarının yanında iki tane yüzer LNG terminalinin aktif olduğunu belirterek, doğalgaz yeraltı depolamada 4 milyarın üzerinde kapasiteye sahip olduklarını ve buranın tamamen dolu olduğunu, depo açısından herhangi bir sorun olmadığını bildirdi.

BOTAŞ’ın gaz ithalatına yönelik mevcut kontratlar kapsamında iletişimi sürekli tuttuğunu dile getiren Fatih Dönmez, Türkiye’nin yılda yaklaşık 50 milyar metreküp doğalgaz tükettiğini, ancak enerji ihtiyacı açısından bu yıl 10 milyar metreküp daha doğalgaz ihtiyacının doğacağını hatırlattı. Bakan Dönmez, bu yılki doğalgaz ihtiyacının bir kısmını mevcut kontratlardan bir kısmını LNG tedarikinden karşılayacaklarını ve yılın bir sıkıntı yaşanmadan atlatılacağını kaydetti.

52 milyar liralık sübvanse

Avrupa ülkeleri gibi Türkiye’nin enerji sorununa karşı aldığı tedbirlerin olduğunu dile getiren Bakan Fatih Dönmez, “Hane halkı bazında bu yılın ilk 6 ayında yüzde 6, Temmuz’da da yüzde 12 olmak üzere yüzde 18’lik bir fiyat artışı yaptık. Yapılan maliyetlerin hepsi hane halkı, küçük tüketici ve esnafa yansıtılmıyor. Doğalgaz ve elektrikte bu yansıtılmama yarıya yakındır. Yani devlet faturanın yarısını karşılıyor. Bu tür uygulamalar sürecek” diye konuştu.

Devletin enerjide vergi gelirinden bu uygulamalarıyla 52 milyar lira fedakârlık yaptığına dikkat çeken Bakan Fatih Dönmez, yılsonuna doğru bu rakamın daha da artacağını, ayrıca akaryakıttaki eşel mobil sistemiyle vatandaşı desteklemeye devam edeceklerini belirtti.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da, Ceyhan Polipropilen Üretim Tesisi Temel Atma ve Adana’da yapımı tamamlanan projelerin toplu açılış töreninde yaptığı açıklamada, küresel seviyede enerji, mal, hizmet fiyatlarının fahiş oranlarda arttığı halde söz konusu maliyetleri 3’te 1 ve 5’te bir oranında yansıtarak vatandaşı koruduklarını söyledi.

Enerji sektörü yetkilileri ise pandemiden çıkan ekonomilerin aşırı talepleriyle karşılaşan enerji emtiasında üretim ve tedarik sorunları sebebiyle yüksek fiyatlar oluştuğunu belirtirken özellikle yaz aylarında ülkelerin doğalgaz depolama işlemlerini hızlandırdıklarını, ancak bu yıl yaz aylarının mevsim normallerinin üzerinde sıcak geçmesiyle gaz kullanımının artması ve yüksek talep sebebiyle tedarik sıkıntılarının oluşması doğalgaz depolama kapasitelerini olumsuz etkilediğini dile getirdiler. Sektör yetkilileri, tam anlamıyla kış ayları geçmeden depolama ve tedarik konularında ülkelerin hızlı hareket etmeleri gerektiğini ifade ettiler.

Elektrik piyasa derinleşecek

Diğer yandan elektrik depolamayla ilgili Anadolu Ajansı’na açıklamalarda bulunan Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) Başkanı Mustafa Yılmaz da, elektrik depolamaya ilişkin mevzuat altyapısının tamamlandığını, yönetmeliğinin etkin işleyebilmesi için Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği ile diğer mevzuatlarda depolamaya ilişkin hükümlerin eklendiğini söyledi.

Elektrik üretim santralleri, tüketim tesisleri veya bunlardan bağımsız olarak kurulacak elektrik depolama tesisleri için ilk başvuruların 21 Ekim itibarıyla alınmaya başlanacağını dile getiren Mustafa Yılmaz, “Bu kapsamda lisans sahibi şirketler veya lisans almak isteyen şirketler depolama sistemlerini projelerine eklerken bir sıkıntı yaşamayacak” dedi.

Yılmaz, yönetmelikle piyasa katılımcılarının üretim santrallerine, tüketim tesislerine veya bu tesislerden bağımsız olarak elektrik depolama tesisleri kurabileceğini dile getirerek, böylece piyasaya yeni oyuncu tiplerinin ve davranışlarının gireceğini, elektrik piyasasının daha da derinleşeceğini ifade etti.  Yılmaz, elektrik depolama tesisleri sayesinde piyasa fiyatlarının düşük olduğu dönemlerde depolanan enerjinin piyasa fiyatlarının yüksek olduğu dönemlerde ticaretinin yapılabileceğini, bu durumun şebekeyi zorlayan gündüz ile gece arası elektrik tüketim dengesizliği de azaltacağını kaydetti.

Piyasalar bu hafta enerjinin ateşiyle dalgalandı

Piyasalar yurtiçi ve yurtdışında bu hafta enerji emtiasındaki rekor artışları takip etti. Brent petrolde 83 dolar, doğalgazda 160 euro ve kömürün tonunda 276 dolarlık görülmemiş fiyatlar, Avrupa başta tüm ülkeleri bir enerji kriziyle baş başa bıraktı. Enerji emtiasındaki artışlar metal ve diğer emtia fiyatlarını da yukarı çekti.

Uluslararası alanda emtiadaki yükselişler ülke enflasyonlarını da artırdı. Avrupa, ABD ve Asya ülkeleri yüksek enflasyondan etkilenen ülkeler olarak öne çıktı. Türkiye’de de Eylül enflasyonu manşette yüzde 19,58, üreticide yüzde 43,96 şeklinde gerçekleşti. Para politikasının önemli bir argümanı haline gelen çekirdek veriler de sınırlı da olsa artarak bir ay öncesine göre yüzde 16,76’dan yüzde 16,98’e yükseldi.

Enerji emtiası gibi yükselen dolar/TL kuru da bu haftanın dikkat çeken yatırım enstrümanları arasında yer aldı. Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Şahap Kavcıoğlu’nun yatırımcı ve ekonomistler toplantısında faiz indirimlerine dair sürecin devam edeceği algısı ile ABD tarım dışı istihdamının beklentiler doğrultusunda gelmemesi sebebiyle 94’e demir atan uluslararası dolar endeksinin etkisiyle kur 8,97 lirayı aştı.

TBMM’de “anlaşmanın ve mekanizmalarının ekonomik ve sosyal kalkınma hakkına halel getirmemesi kaydıyla” şerh konularak kabul edilen ve Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Paris İklim Anlaşması da haftaya damgasını vuracak gelişmeler içinde oldu.

Dünyayı meşgul eden diğer konu ABD’nin borçlanma tavanı meselesiydi. Oluşan kriz ABD senatosunca borçlanma tavanının 3 Aralık’a kadar yükseltilmesinde uzlaşma sağlanmasıyla çözülmüş gibi göründü. Küresel piyasaları yakından ilgilendiren ABD Eylül tarım dışı istihdam verilerinin 500 bin artış beklentisine karşı son 9 ayın en düşük rakamı olan 194 bin olarak gerçekleşmesi moralleri bozdu.

Hafta içinde diğer dikkat çeken gelişme de Türkiye dahil 136 ülkenin küresel kurumlar vergisi anlaşmasını onaylaması oldu. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD), çok uluslu şirketlerin faaliyette bulundukları ülkelerde 2023’ten itibaren en az yüzde 15 oranında vergilendirilmesine yönelik anlaşmanın kabul edildiğini duyurdu.

Söz konusu gelişmeler dahilinde Borsa İstanbul’da işlem gören hisse senetleri haftalık bazda ortalama yüzde 0,25 değer kaybederken, altının gram satış fiyatı yüzde 1,08, dolar/TL yüzde 0,96, euro/TL yüzde 0,72 değer kazandı. Haftalık bazda 1000 TL’lik yatırım borsada 997,5 lira, altında 1010,8 lira, dolarda 1009,6 lira, euroda 1007,2 lira oldu.

Piyasalar, 11- 15 Ekim haftasında yurtiçinde pazartesi günü Ağustos ayı cari işlemler dengesi ve işsizlik oranı, Salı günü Ağustos ayı sanayi üretimi, Çarşamba günü Eylül ayı konut satışları ve Cuma günü merkezi yönetim bütçe dengesini izleyecek.

Yurtdışında ise Almanya’da Salı günü toptan satış fiyat endeksi, ZEW ekonomik beklentiler verisi, Euro Birliği’nde ZEW verisi, ABD iş dünyası iyimserlik endeksi ile iş imkanları verisi, Çarşamba günü Almanya TÜFE, Euro Bölgesi sanayi üretimi, ABD’de TÜFE ve FED FOMC toplantı tutanakları, Perşembe günü Çin’de enflasyon, Japonya’da sanayi üretimi, ABD’de işsizlik maaşı başvuruları ile ÜFE verileri, haftanın son günü ise Euro Bölgesi dış ticaret dengesi, ABD’de perakende satışlar, ithalat fiyat endeksi, ihracat fiyat endeksi, işletme stokları ve Michigan tüketici güven endeksi takip edilecek.

Bu hafta söz konusu gelişmelerle yatırım enstrümanların performansı ve gelecek haftaya yönelik tahminler şöyle oluştu:

BIST 100… Borsa İstanbul (BIST) 100 Endeksi en düşük 1.371,54, en yüksek 1.407,84 puanı gördükten sonra haftayı önceki hafta kapanışına göre yüzde 0,25 azalarak 1.398,00 puandan tamamladı. Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Şahap Kavcıoğlu’nun yatırımcı ve ekonomistler toplantısında faiz indirimlerine dair sürecin devam edeceği algısı borsayı güçlendirse de doların yurtdışında yükselişi piyasayı olumsuz etkiledi. 1407 puana kadar yükselen BIST 100, daha sonra sınırlı satışlarla 1398’e kadar geriledi. Borsanın gelecek hafta 1410 puanı kuvvetli yukarı aşması durumunda 1440 ve 1450’ler gündeme gelebilir. Endeks 1407’nin altında kaldığı sürece zayıflık devam eder.

DOLAR/TL…  ABD doları bu hafta yurtiçinde yüzde 0,96 değer kazanarak 8,9370 liraya yükseldi. ABD’de tarım dışı istihdam verisinin zayıf gelmesi, ABD 10 yıllık faizlerinin yeniden 1,59’ların üzerine çıkması, diğer taraftan euro/dolar kurunun giderek azalan momentumu dolar endeksini 94’lerden indirmiyor. Dolardaki güçlülük gelişen ülke para birimlerinde değer kayıplarına sebep oluyor. TCMB Başkanı Şahap Kavcıoğlu’nun hafta içinde yaptığı toplantıdaki açıklamaları faiz indirimlerinin devamının geleceği algısı oluşturması dolar/TL’yi yukarı yönlü güçlü tutuyor. Nitekim hafta içinde 8,97 ile rekor seviyeye ulaşan kur, yurtdışı etkenler sebebiyle direncini sürdürüyor. 8,97’den satış tepkisi yiyen kurun en hassas noktası, 8,94. Burası aşağı yönlü kırılırsa dolarda düşüş gözlenebilir. Ancak 8,97 yukarı güçlü şekilde kırılırsa kur 9,11’leri aşabilir. Kur halen 8,96’dan işlem görüyor.

EURO/TL… Dolardaki güçlülük euro da aşağı yönlü baskılıyor. Euro/dolar kurunun 1,15’lere kadar gerilemesine rağmen euronun TL’ye karşı güçlülüğü dikkat çekiyor. Euro üzerindeki en büyük baskı ABD borç tavanını sorununun aşılması oldu. TL’nin majör para birimleri karşısında zorlandığı ortada. Euro yüzde 0,72 artarak 10,3360 liraya yükseldi. Halen 10,36’dan işlem gören euro/TL kurunun yukarı yönlü çıkışı devam edebilir. Seyir bandında en önemli nokta 8,33. Eurodaki düşüş ancak 8,33’ün aşağı yönlü kırılmasıyla gerçekleşebilir.

ALTIN…  Kapalıçarşı’da işlem gören 24 ayar külçe altının gram satış fiyatı bu hafta yüzde 1,08 kazançla 505,20 liraya, Cumhuriyet altınının satış fiyatı da yüzde 1,03 artışla 3.349,00 liraya yükseldi. Geçen hafta sonu 810,00 lira olan çeyrek altının satış fiyatı da 818,00 liraya çıktı. ABD dolarındaki güçlülük ile ABD faizlerinin yukarı yönlü hareketi arasında kalan altın, ABD istihdam verisinden güç alarak yukarı yönlü biraz hareketlendi ve uluslararası piyasalarda 1780 dolara kadar yükseldikten sonra 1757 dolarda dengelendi. Ons altında 1791 seviyesi önemli. Buranın yukarı kırılması 1815’leri getirebilir. Aşağı yönlü kırılması ise altını 1722 dolara kadar düşürebilir. Yurtiçi gram altın fiyatları yurtdışındaki ons altındaki aşağı yönlü harekete rağmen dolardaki yükselişten destek alıyor. Gram altında direnç 507 ve 509, destekler ise 499 ve 495 lira olarak takip edilebilir.

PETROL… Uluslararası Emtia Endeksi’nin enerji emtiası destekli 103 seviyelerinde rekor yapması petrol, doğalgaz ve kömürde fiyatların yukarı gideceğini gösteriyor. Nitekim Brent Petrol’ün fiyatı 83 dolara, WTI’nın fiyatı 81 dolara dayandı. Üretim ve tedarik sebebiyle oluşan arzdaki sıkıntı sürdüğü sürece petrol fiyatları yukarı yönlü hareket edebilir. Brent’te 85-90 arası bir fiyat skalası bekleniyor.

KRİPTO PARA… ABD Başkanı Joe Biden’in kripto paralarla ilgili herhangi bir yasaklamanın olmayacağını açıklamasından sonra Pazar ile ilgili yeni bir kararnamenin çıkarılabileceğini söylemesi, coinleri destekliyor. Söz konusu gelişmeden etkilenen Bitcoin haftalık bazda yüzde 15,2 değer kazanarak 55 bin doların üzerine çıktı. Ethereum yüzde 8,8, Ripple yüzde 8,9 değer kazandı.