Sedat YILMAZ

Turizm, ihracattan sonra Türkiye’ye en fazla döviz kazandıran sektör. Ülkenin yeni ekonomi modeli çerçevesinde istikrara ulaşabilmesi turizmdeki işlevin ve gelirlerin artırılmasını da gerektiriyor. Bunun için sektörün baştan ayağa en hassas şekilde incelenerek yeni bir master planın hazırlanması ihtiyacı doğuyor. Türkiye turizmde avantajları oldukça fazla bir ülke olmasına karşılık hizmet sektörü olması hasebiyle sorunlar yaşayan bir ülke olarak öne çıkıyor. Özellikle turist sayısının fazla olmasına karşılık düşük turizm geliri en önemli mes’ele olarak gündemini koruyor.

Yeni ekonomi modelini cari denge üzerine kuran Türkiye rekor ihracatın yanında modern tesisleri ve uygun fiyatlarıyla bölgesinde turizmdeki başarısıyla liderliğini korusa da ülkeyi uluslararası alanda avantajlı kılan en önemli argüman Türk Lirası’ndaki zayıflık. Kurun yüksekliği Türkiye’yi diğer ülkelere göre daha cazip kılıyor. Türkiye de bu avantajını kullanarak bu yıl 2019’daki gelir ve turist sayısını yakalamak için çalışıyor.

13 Kasım’dan itibaren çift rakamlı hanelere geçen dolar/TL kurunun 20 Aralık’ta 18 liranın üzerine çıkması ve ardından 13,5 lirada dengelenmesi, kurdaki dalga boyunun yüksekliğine karşılık hizmet sektörü içinde yer alan turist sayısını ve turizm gelirlerini artırıyor. Modern tesislerin yanında her mevsim ve her çeşit turizm imkânına sahip olan ancak turist sayısı ile turizm geliri arasında henüz tam korelasyon kuramayan Türk turizmi desteğini TL’nin zayıflamasından alıyor. Turist sayısında Akdeniz ülkeleri arasında liderlik ve dünyada 6’ncılık bayrağını taşıyan Türkiye’nin aynı başarıyı gelirde de göstermesi için seyahat tedarik zincirinin turizm politikalarıyla yeniden ele alınması gerekiyor.

Turizm eski günlerine dönecek

Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB) Yönetim Kurulu Başkanı Firuz Bağlıkaya, pandemiyle mücadele sürecinde durağan seyir izleyen turizm sektörünün, 2022’de eski günlerine dönebileceğini söylüyor. Bağlıkaya, 2019’un turist ağırlama sayısı bakımından zirve yıl olduğunu, 2022’de de son yılların en hareketli turizm sezonunun yaşanacağını öngördüklerini belirtiyor.

Sektörün yeni sezon için hazırlıklarına yıl tamamlanmadan başladığını aktaran Bağlıkaya, “Turizmde 2022 yılı, 2019’u yakalama ihtimalimiz olan bir yıl. Bugüne kadarki veriler de onu gösteriyor. 2022 yılı gerçekten güzel geliyor, özellikle yurt dışından gelen rezervasyonlarda ciddi artış var. Latin ülkeleri gibi alternatif pazarlarda yükseliş var. Türkiye’de salgına karşı güvenli turizm konusunda hızlı adımlar atıldı. Bu da rakip pazarlara kıyasla bizi ön sıralara taşıyor” diyor.

Diğer yandan TOBB Turizm Sektör Kurulu tarafından hazırlanan “Turizm Sektörünün Sorunları ve Çözüm Önerileri Raporu”nda, turizm sektörünün Türkiye ekonomik ve sosyal hayatında her geçen gün daha büyük bir ölçüde yer aldığı, sektörde daha hızlı büyüme, istihdam artışı, rekabet gücü ve daha yüksek gelir elde etmek için sistemin ayrılmaz parçalarını bütünleştiren bir master plan hazırlanması gerektiği belirtiliyor.

100 milyar dolarlık değer

Türkiye’de turizm, ülke ekonomisi için önemli bir sektör. Turizm gelirlerinin ihracata oranı son rakamlara göre yüzde 16 civarında. Türkiye’de ülkenin tarihini ve kültürünü yansıtan pek çok turistik destinasyon mevcut olup ayrıca Akdeniz ve Ege Denizi’nde turistik aktiviteler yapılıyor. Son yıllarda ülke, sağlık turizminde popüler hâle gelmiş durumda.

Türk turizm sektörü genel hatlarıyla bugün 100 milyar dolarlık yatırım değerine sahip bulunuyor. Yıllık 5 milyar dolar yenilenme ve yatırıma ayıran sektör ülkedeki 50’den fazla sektörü harekete geçiriyor. Yıllık bazda 30 milyar dolar satın alma, 5 milyar dolar gıda, 3 milyar dolar tarım ve 6 milyar dolara yakın seyahat firmalarına katkı sağlıyor. Turizm sektörü aynı zamanda her yıl cari açığın önemli bir kısmını kapatıyor.

Türkiye kovid öncesi 2019 yılında rakipleri İspanya, Fransa, İtalya gibi Akdeniz çanağında bulunan ülkeler arasında 51,8 milyon turist sayısıyla birinci sırada yer aldı. Fakat turist sayısına karşılık kişi başı elde ettiği gelir ise sayılan ülkelerden oldukça düşük oldu. Türkiye salgın öncesi 2019 yılında 34,5 milyar dolar gelir elde ederken turist başına sadece 666 dolar sağlayabildi.

Pandemi yılı 2020’de yıllık turizm geliri 12,1 milyar dolar olurken kişi başı gelir ise 762 dolara çıktı. Aynı yıl ülkeye 15,8 milyon yabancı turist geldi. Geçen yıl turist sayısı 29,4 milyona ulaşırken gelir de bir önceki yıla göre yüzde 103 artışla 24,5 milyar dolar olarak gerçekleşti. 2021 yılında kişi başı turizm geliri 816 dolara yükseldi.

Turist sayısı yüksek gelir düşük

Türk turizminin en büyük handikapı turizm hizmetini rakip ülkelerdeki gibi yüksek değerlere dönüştürememesi olarak öne çıkıyor. Henüz kişi başı 800 dolarda takılan turizm gelirlerini artırmanın yolları sektörün en fazla tartıştığı konu.

İspanya bu yıl turizm geliri olarak 36,5 milyar dolar, Türkiye ise 24,5 milyar dolar gelir sağladı. Böylece İspanya’nın geliri Türkiye’ye göre yüzde 67,1 yukarıda gerçekleşti. Turizm analistleri Türkiye’nin 2021 yılında turist sayısı olarak Akdeniz çanağının önemli turizm aktörü İspanya’yı geçmesine karşılık gelirde yüzde 35 geride kaldığını belirtiyor. Türkiye geçen yıl kişi başı gelirde 816 dolar, İspanya ise 1264 dolar turizm geliri sağladı.

Son günlerde Türk Lirasında yaşanan hızlı değer kaybı ile ilgili de değerlendirme yapan Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, ihracat ve turizm ile TL’deki değer kaybı arasında ters ilişki olduğunu, TL değer kaybettiğinde ihracatın arttığını, turizmin de olumlu etkilendiğini söylüyor. Ersoy, TL değer kaybettiğinde daha kaliteli ürünlerin pazarlanabildiğine dikkat çekiyor. Bakan Ersoy 2023’te 50 milyon turist ağırlamayı ve 50 milyar dolar turizm geliri elde etmeyi hedeflediklerini belirtiyor.

Tercihte ilk 10 ülke arasındayız

Bu arada İngiltere Seyahat Acenteleri Birliği’nin (ABTA) tüketici eğilimleri anketinde bu yıl için İngilizlerin yurtdışı için tercih ettikleri yer İspanya oldu. Türkiye’nin de ciddi turist çektiği İngiltere vatandaşlarının Türkiye tercihleri ise ilk 10’da kaldı.

İngiliz tatilcilerin 2022 yazı için tercih edecekleri ülkeler; yüzde 29,3 ile İspanya, yüzde 18,1 ile ABD, yüzde 17,8 ile Fransa, yüzde 16,4 ile İtalya, yüzde 10,1 ile Yunanistan, yüzde 8,7 ile Portekiz, yüzde 8,2 ile Almanya, yüzde 5,1 ile Avustralya, yüzde 4,5 ile Kanada ve yüzde 4 ile Türkiye şeklinde sıralanıyor.

ABTA analistleri, İngiliz turistlerin Türkiye’yi tercih etmelerinde Türk Lirası’nın Sterlin karşısında önemli ölçüde değer kaybetmesinin etkili olduğunu kaydediyor.

Bu arada küresel turizm sektörü merkezlerini artık Avrupa’dan Asya’ya çeviriyor. Uzun yıllardır İngiliz Thomas Cook, Alman TUI ve Fransız Club Med yönetimde kabuk değiştiriyor. Türkler de sektörde küresel oyuncu konumunda. Thomas Cook ve Clusb Med Çinli Fosun’a geçerken, Alman TUI’nin üçte biri Rus Mordashov’un oldu. Almanya’nın ikinci büyük grubu FTI’ı da Mısırlı Samih Saviris aldı.

Türk turizmcilerinin de içinde olduğu Rusya operatörlerinin etkinliği de giderek artıyor. Ayrıca Türk kökenli tur operatörlerinden Coral, Anex, Corendon ve Bentur Avrupa’nın en büyük tur operatörleri listesinde yükseliyor. Söz konusu durumun Türkiye turizmine ciddi katkılar vereceği öngörülüyor.

Turizm sorunlarına çözümler

Turizm sektörünün; vergi, ülke imajı, tanıtım, pazarlama, dijitalleşme, acentelerin işlevi, küresel rekabet, turizmin çeşitlendirilmesi, gastronomi, mevsimsellik, sektörün yanlış insanların elinde olması, istihdam, çevre, plansızlık ve belli bölgelerde kümeleşme gibi sorunları bulunuyor. Turizmin genele yayılabilmesi için ulaşımdan hizmete KOBİ tanımının turizmi de içine alacak şekilde yeniden düzenlenmesi, özellikle tanıtım ve işlevsel planlı yapılaşmada teşviklerin artırılıp yaygınlaştırılmasının sektöre yön vereceği, dolayısıyla söz konusu sorunları çözmek ve turizm gelirlerini turist sayısı bazında yükseltmek için yeni bir master planın hazırlanması gereğinin ortaya çıktığı gözleniyor.

Sektörde en önemli mes’elelerden biri vergiler olarak öne çıkıyor. Türkiye Otelciler Birliği (TÜROB) Başkanı Müberra Eresin, “Cumhurbaşkanı kararlarıyla, 30 Eylül 2021 tarihine kadar KDV oranı konaklamada yüzde 8’den yüzde 1’e, yeme ve içmede ise yüzde 18'den yüzde 8'e indirilmişti. Yeme, içme ve ulaştırma sektöründe önemli oranda toparlanma sağlandı. Turizm sektörü içerisinde konaklama sektörümüzün yaşadığı olumsuz süreç dikkate alınarak KDV indiriminin 2022 yılı Mayıs ayına kadar uzatılması önemli ve gerekli” diyor.

Konaklama sektöründe temerrüde düşmüş otel işletmelerinin yeniden yapılandırılması konusunda gereken adımların atılmasını isteyen Müberra Eresin, Eximbank veya kamu bankaların sektöre kredilerini uygun şartlarda artırmalarını, vadesi gelmiş kredilerin KGF kredisine dönüştürülmesini ve ödeme süresinin 6 aya çıkarılmasını, ayrıca 5-10 kata ulaşan emlak vergilerinin yüzde 36,2 olan yeniden değerleme oranı (YDO) ile sınırlandırılmasını istediklerini kaydediyor.