Sedat YILMAZ

Doğalgaz, petrol ve kömür fiyatlarının giderek arttığı bir dönemde ülkeler kışa giderken ciddi enerji krizi yaşamamak için bugünden tedbirlerini alıyor.

Avrupa Birliği (AB) üye ülkelere yenilenebilir enerji çağrısı yaptı. Avrupa’da enerji hammaddeleri genel olarak ithal edildiğinden kış aylarının yaklaşması ile bir enerji krizinin kapıda olabileceği yorumları artıyor. Avrupa’da elektrik ve doğalgaz fiyatları hemen hemen her gün rekor tazelerken bazı enerji şirketlerinin artan maliyetler nedeniyle operasyonlarına geçici olarak durdurduğu haberleri gelmeye başladı. Bölgede üretim ve tedarik zincirinde aksamlar bekleniyor.

ABD enerji üretici ülkesi olmasına rağmen azalan stokları küresel bazda artan petrol, doğalgaz ve kömür fiyatları sebebiyle hem enflasyonda hem enerji darlığında sıkıntılar yaşıyor. ABD 10 yıllık tahvil faizlerinin 1,56’ya yükselmesi, 2018 yılı başında 88,71 ile dip yapan dolardaki güçlülük uluslararası dolar endeksinin 94,34 seviyelere taşınması hükümeti yeni enerji uygulamalarına yönlendiriyor.

Dünyanın önemli enerji tüketicilerinden Çin de ekonomik aktivitenin enerji sebebiyle durmaması konusunda olaya hassasiyetle yaklaşıyor. Mikro ve makro bazda birçok tedbiri gündeme getiren Çin’in ilk hamlesi sıvılaştırılmış doğalgazda (LNG) oldu. Çin LNG ithalatçılarının artan fiyatlara rağmen maliyetlere katlanmalarını ve ülkeyi gazsız bırakmamaları konusunda uyardı.

Küresel fiyatlara göre daha pahalı doğalgaz kullanan Türkiye ise enerji krizine yakalanmamak için bir yandan stoklarını güncelleyip diğer taraftan kış aylarına hazırlıkta kontratlarını sağlam tutmaya çalışıyor. ABD ve Tunus’tan LNG ihtiyacını karşılayan Türkiye son bir yıldır gaz alımı yapmadığı Katar’dan LNG alımı yaparak enerji darlığına karşı ilk adımını atmak istiyor.

Enerji fiyatları tutulamıyor

Pandeminin alışama ve alınan tedbirlerle geri planda kalmasıyla yatırım ve tüketimde artan yüksek talep enerji, gıda ve metal emtialarında fiyatları zirveye taşıdı. Stokların eridiği, OPEC gibi petrol ile gaz üreticilerinin üretimi artırma konusunda yeterli adım atmadığı ve tedarik sorunlarının yaşandığı Avrupa, ABD, Çin ve diğer ülkelerde enerji fiyatları beklenilmeyen fiyatlara ulaştı.

Uluslararası piyasalarda Ekim 2020’de 45 dolardan işlem gören brent petrolün varili 83 doları görürken doğalgaz fiyatları yıllık bazda Avrupa’da 100 eurodan Kasım 2021 vadeli kontratlarda megavatsaat başına 160 euronun üzerine çıktı.

1000 metreküplük doğalgazın satış fiyatı 1700 euro seviyesinde devam ediyor. Avrupa’da geçen yılbaşında doğalgaz fiyatları megavatsaat başına 20 dolardan işlem görüyordu. Doğalgaz piyasasının en büyük destekçisi sıvılaştırılmış doğalgaz LNG spot fiyatı da bir yıl içinde 17 milyon dolardan 130 milyon dolara kadar yükseldi.

Bu arada sadece ülke hükümetleri değil küresel piyasalar da emtia gerginliği yaşıyor. Bloomberg emtia endeksinin 103’lerin üzerine tırmanması piyasalardaki risk iştahını olumsuz etkiliyor.

 Diğer yandan Avrupa Birliği yükselen enerji fiyatlarına karşı piyasa kurallarını revize ederek rekabetçiliği azaltan bir ekonomi politikası izlemeyi planlıyor. AB’nin hedefi ekonomik toparlanmayı engelleyen maliyetleri azaltmak. Avrupalı birçok analist, enerji fiyatlarındaki artışın geçici ve bir endişe paralelinde geliştiğini ifade ediyor.

Avrupa’da gaz fiyatlarının yükselişi kömür kullanımını ön plana aldı. Ancak karbon salınımını üst seviyeye çıkaran kömür ile ilgili enerji krizi sürecinde hükümetlerin daha müsamahakâr davranacağına dair gelişmelerle geçen yıl Ekim ayında 55 dolardan satılan kömürün ton fiyatı 275 dolara yükselerek rekor kırdı. Avrupa’da halen üreticiler, kömür için emisyon izni almak zorunda olduklarını, ancak gelişen enerji krizinin bu izinleri gevşeteceğine dair yorumlar yapıyor.

Üretim ve tedarik büyük sorun

Küresel enerji piyasalarında endişeli bekleyiş sürerken uzmanlar OPEC ve diğer petrol üretici ülkelerin pandemi sürecinde dünyadaki gelişmelere göre üretimi artırmasının gerekliliğine vurgu yapıyor. Özellikle doğalgaz fiyatlarındaki artışta Rusya’nın gazı az göndermesinin birinci etken olduğunu dile getiren uzmanlar, ABD’de Kasım vadeli doğalgaz sözleşmelerinin 2 dolardan 6,5 dolara çıkmasının kabul edilebilir bir durum olmadığını söylüyorlar.

Küresel enerji krizinin akaryakıt sektörüne ciddi baskı yaptığının altını çizen Enerji Petrol Gaz İkmal İstasyonları İşveren Sendikası (EPGİS) Başkanı Fesih Aktaş da, sıvılaştırılmış petrol gazı LPG’nin bir ay içinde 661 dolardan 761,80 dolara fırladığını bildiriyor.

Söz konusu durumun dolar kuru karşılığı formülasyonu ile pompa fiyatlarına KDV dahil 71 kuruş yansıdığını belirten Fesih Aktaş, “Devlet LPG’de sadece yüzde 18 KDV dışında herhangi bir vergisel gelire sahip değil. Bu fiyatların tamamı ürün fiyatı diyebiliriz” bilgilerini veriyor.

Yükselen enerji fiyatları sebebiyle Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula Von Der Leyen’den maliyetlerin düşürülmesi için üye ülkelere yenilenebilir enerjiye yatırım yapma çağrısı yaptığını hatırlatan analistler de, Avrupa’nın kış aylarına girerken ciddi olarak gördüğü enerji krizini en az zararla atlatılabilmesi için üye ülkeleri gerçekçi ve açık olmaya davet ettiğini söylüyor.

Avrupa ülkelerini enerji bağımsızlığı konusunda tedbirler almaya çağıran Leyen’in açıklamalarının yerinde olduğunu ifade eden analistler, “Yenilenebilir enerji kaynakları oluşturmak uzun vadeli yatırımlara giriyor. Avrupa bugün doğalgazının yüzde 90’ınını ithal ediyor. Belki de eleştirilen nükleer santraller enerji yükünde ön plana çıkacak” yorumunu yapıyorlar.

LNG ateş pahası oldu

Sıvılaştırılmış doğalgaz LNG spot kargo fiyatı uluslararası piyasalarda bir yıl içinde 17 milyon dolardan 130 milyon dolara kadar yükseldi. Asya piyasalarında referans birim fiyatı bir günde yaklaşık 17 dolar artarak rekor seviyede 56 doları aştı.

Fiyatlardaki yükseliş LNG üreticilerini memnun etse de tedarik zincirindeki sıkıntılar ürünün kullanıcıya ulaşmasını engelliyor.

Piyasa uzmanları LNG fiyatlarının Çin’den İngiltere’ye kadar ithalatçılar arasındaki rekabetin artmasıyla yükseldiğini hatırlatırken, rekabetin keskinleşmesi durumunda fiyatların gelecek aylarda mevcut durumunu korumasının zor olduğunu, LNG ithalatından vazgeçen firmaların ise giderek arttığını dile getiriyorlar.

LNG konusunda dünyada en baskıcı ülke Çin oldu. Ülkesindeki LNG ithalatçılarını sert bir şekilde uyaran Çin, ekonominin durmaması için tedarik maliyetlerinin ithalatçı firmalar tarafından karşılanıp piyasaların gazsız bırakılmaması yolunda sürekli çağrı yapıyor.

Çin, küçük ithalatçıları ve gaz kullanan KOBİ’leri devlet olarak destekleyeceklerini belirtirken stoklar konusunda yeni tedbirlere ihtiyaç olduğunu duyuruyor. Çin, fiyatlar yüksek diye firmaların LNG ithalatını durdurmalarının önüne geçmek için müeyyidelerin devreye girebileceğini kaydediyor.

Dünyada yüksek rekabet sebebiyle fiyatların geri gelmesinin mümkün olmadığına vurgu yapan piyasa analistleri, fiyatların makul değil, korku, endişe ve beklentilerin olumsuzluğundan kaynaklandığını dile getiriyor. Rekabet kaynaklı LNG fiyatlarında artışların devam edeceğini belirten analistler, riskler sebebiyle kömür kullanımının ihtiyacı karşılamayacağı görüşünü paylaşırken son bir yılda fiyatlar nasıl artmışsa 2022 yılında da aynı dozda fiyat artışlarının beklenmesi gerektiğinin altını çiziyor.

Türkiye’nin doğalgaz imtihanı

Petrol, doğalgaz ve kömür fiyatlarının yükselişiyle Bloomberg Emtia Endeksi’nin 103,83, doğalgaz emtia endeksinin 343,45, Dow Jones enerji emtiası endeksinin 136,43 ile son 5 yılın rekorunu kırması yüksek enerji tüketen ülkeleri zorunlu tedbirler almaya yöneltirken Türkiye de enerji krizine karşı önlemler almayı sürdürüyor.

Türkiye’de halen alınan gazın metreküpü 1300 dolar civarında. BOTAŞ kaynaklarına göre doğalgazın referans fiyatı ise Ekim ayının ilk haftası itibariyle 2 bin 500 lirayı geçiyor. Söz konusu ürün 2021 Eylül başında 2 bin 100 liradan işlem görüyordu.

Diğer yandan Enerji Piyasaları İşletme AŞ (EPİAŞ) verilerine göre, yıllık bazda elektrik üretiminde doğalgaz kullanımının payı yüzde 40 dayanarak son 3 yılın zirvesine çıkması dikkat çekti.

Dünyaya göre pahalı doğalgaz kullanan Türkiye, enerji krizine yakalanmamak için bir yandan stoklarını artırıp diğer taraftan gelecek aylara dair kontratlarını pekiştirmeye çalışıyor. Nispeten ABD ve Tunus’tan LNG ihtiyacını karşılayan Türkiye son bir yıldır gaz almadığı Katar’dan LNG ithal ederek enerji darlığına çözüm arıyor.

Gelen haberlere göre BOTAŞ Ekim – Şubat teslim Avrupa fiyatları ölçeğinde yarım dolar primli 20 kargo LNG’nin önemli bir kısmını aldı. Geri kalan teslimatı garanti altına almak isteyen Türkiye, farklı noktalardan gaz alım çalışmalarını hızlandırdı. Türkiye’nin bir yıl önce Katar’dan 25 kargo LNG ithal ettiğini belirten haber kaynakları, bu yıl Eylül ayı içinde Katar’dan LNG ithalatı gerçekleştirdiğini bildiriyor.

Türkiye, küresel bazda fiyatların artması üzerine ithalatı durdurmak zorunda kalan ülkelere nazaran dışarıdan petrol, doğalgaz veya LNG alarak kaynaklarını kriz seviyelerine ulaşmayacak şekilde yüksek tutma gayretini sürdürüyor.