Hakan DİKMEN

Yaşadığımız hızlı dönüşüm birtakım koruyucu ve önleyici yasal mekanizmaları da beraberinde getirdi. Aslında, 2014 yılında kabul edilen 6563 sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkındaki Kanun, “E-ticaret Kanunu” olarak da adlandırıldı.  

Kısaca e-ticaret olarak adlandırdığımız sektörün yeni bir yönetmeliği var artık. 29 Aralık Perşembe günü Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmelikle kanuna yeni düzenleme getirildi. Bu yönetmelik, elektronik ticaret aracı hizmet sağlayıcı ve elektronik ticaret hizmet sağlayıcıların yükümlülüklerini, elektronik ticarette haksız ticari uygulamaları, hukuka aykırı içeriği, aracılık sözleşmesini, elektronik ticaret lisansını ve elektronik ticaretle ilgili diğer hususları kapsıyor. Bu konuda E-Ticaret Altyapı Sağlayıcıları Derneği (EDER) Sözcüsü, Projesoft CEO’su Bilgisayar Mühendisi Yüksel Eminoğlu ile görüştük.

Rekabet ve tekelleşme engellenecek

Bu yönetmelik sektöre ne getiriyor?

Öncelikle geniş kapsamlı olarak hazırlanmış ve temelinde rekabeti artırmak ve tekelleşmeyi engellemek için çıkarılmış bir yasa olduğunu ifade etmek gerek. Buradaki tekelleşmeyi görebilmek için de Ticaret Bakanlığı’nın yayınladığı 2022 yılı ilk 6 ay rakamlarına bakmamız yetiyor. Şöyle ki; 2022 ilk 6 ay verilerine göre Türkiye’de e ticaret yapan firma sayısı 488.706 iken bunların 472.840 tanesi online pazar yerlerinde satış yapıyor. Bu da bize pazar yerlerinin e-ticaret cirosu üstündeki hakimiyetini gösteriyor. Buradaki büyüklüğü sorgulamak gerekirse aynı raporda tüm ülkedeki ticaretin %18.5’i -ki sene sonu rakamları dahil ettiğimizde %20’yi bulacaktır- e ticaret üstünden geçiyor. Bu da bize pazar yerlerinin nasıl bir talep ile karşılaştığını ve nasıl bir ciroya hitap ettiklerini gösterecektir. Online pazar yerleri aslında sadece ticarete aracılık etmiyorlar, aynı zamanda kargo şirketleri, uçak bileti satışlarının yanında en önemlisi de artık çok güçlü birer finans kuruluşu haline gelmekteler. Çünkü yasadan önceki haline bakarsak siparişin tesliminden sonra satıcıların ücretlerini ödemeleri 30-45 gün kadar sürüyor, bu da ne kadar güçlü bir finansı yönettiklerini gösteriyor. Dolayısı ile yasada amaç bu kadar çok satıcıyı ve siparişi yöneten bu yapıların bir şekilde kontrol edilmesi ve daha da önemlisi rekabetin önünün tekrar açılmasını sağlamak.

Bu ekonomide ne gibi bir durum oluşturacak mesela büyüme bitecek mi?

Eğer yasa düşünüldüğü gibi hayata geçirilirse -ki bazı değişiklikler yapılacağını öngörüyorum firmalar satış için sadece platformları değil aynı zamanda kendi sitelerini kullanmaya başlayacaklardır. Bu da tüketiciler açısından çeşitliliği ve de fırsatları artıracaktır. Şöyle bakabiliriz bu konuya: Pazar yerlerinde aynı ürünü satan birden çok satıcı olduğunda rekabet edebilecekleri tek konu kalıyor o da fiyat. En iyi fiyatı veren firma ürün sayfasında listeleniyor ve ister istemez tüketici de sadece üstteki firmaları görüyor. Bu da altta kalan firmalara fiyat dışında bir şans tanımıyor. Dolayısı ile firmalar sadece iyi fiyatla aldıkları ürünleri satmaya yöneliyor ve bu da çeşitlerin azalmasına sebep oluyor. Çünkü firmalar çok fazla ürün ile pazar yerlerinde yer aldıklarında diğer rekabetçi özellikleri fiyattan dolayı yok oluyor. Şimdi ise kendi sitelerinde de yer alacak olan firmalar ister istemez müşteriye daha geniş bir çerçevede hizmet etmek zorunda kalacaklar. Bu da müşteriler için daha çok çeşit demek, aynı zamanda firmalar için de yepyeni yatırımlar demek. Bu açıdan bakıldığına ekonomi büyüyecek gibi gözüküyor. 

488 bin firma faaliyette

Bu düzenleme şart mıydı?

Düzenleme pek çok firmanın iç süreçlerine bakıldığında geç kalınmış bir çalışma olarak bile görünebilir. Burada önemli olan piyasa çeşitliliğini sağlamaktı ki KOBİ ağırlıklı ekonomisi olan Türkiye için 488.706 firma e ticaret üstünden ürün satarken (2022-ilk 6 ay rakamları) bunların 472.840 tanesi (%96 gibi büyük bir orana tekabül ediyor) pazar yerlerinde ürün satıyor. Bu da buradaki pazar yeri ve rekabetin büyüklüğünü gösteriyor.

Ayrıca bir de pazar yerlerinin çalışma şeklini incelemek gerekiyor. Orada da fiyatlar, satıcıların önündeki en büyük rekabet unsuru. Aynı ürünü satan satıcılar tek bir sayfada listeleniyor ve fiyat buradaki en önemli kriterlerden birisi haline geliyor. Yeni Yasa’ya baktığımızda pazar yerlerinin satış datasını kullanıp kendi ürünlerini satmasının önüne de bazı engeller konuluyor ve aynı zamanda da sorun yaşanan satıcıların konumlarının daha da aşağılara indirilmesine alan açıyor. Bunun gibi maddeler E ticaret üstünden ürün satan 470 binden fazla firma için hayati öneme sahip

Daha da önemli kısmı pazar yeri firmaları “Super APP” olma yolundalar. Yani ellerinde müşteriler var sipaişler de var ve bu müşterilere olabildiğince çok hizmet sağlamak yönünde hareket ediyorlar. Buradaki rekabet sorunu da işte tam bu noktada çıkıyor: Ellerinde reklam bütçesi, davranış alışkanlıklarını bildikleri müşterilerle birlikte girdikleri her alanda yatırım yapacak bütçeleri de olduğu için öncelikli tercih sebebi oluyorlar. 

Bu durumda rekabetin önünde bir engel olarak görünüyor. Düzenleme tam olarak bunu engellemek için yapılmış görünüyor. 

Üretici tüketici ve aracılara nasıl kar zarar olarak yansıyacak?

Burada birebir bir kar veya zarar hesabı yapmak pek mümkün değil. Çünkü pazar yerleri ellerindeki devasa bütçeler ile gerek kargo gerek banka gerekse de satış ve pazarlama bütçelerini yönettikleri için çok daha uygun fiyatlar alabilmekteler. Aynı zamanda kendi namlarına alım yapıp ürün de sattıkları için rekabet ve fiyatlar, tüketiciler açışından düşük fakat firmalar pek çok alanda maalesef açıkta kalabiliyorlar. 

Mevcut senaryoda ise firmalar daha fazla ürün ve çeşitlenmiş hizmetleri ile sektörde yer alacakları için tüketiciler adına daha fazla opsiyon oluşacaktır ve kısmi olarak da pazar yeri komisyonları da müşterilere indirim olarak dönecektir. 

Bu yönetmelik ile yeni getirilen kavramlar

E-ticaret Kanunu’na getirilen en dikkat çeken yeniliklerden biri Kanun’a eklenen yeni kavramlarla  oluştu. Bunlar; “elektronik ticaret aracı hizmet sağlayıcı”, “elektronik ticaret hizmet sağlayıcı”, “elektronik ticaret ortamı”, “elektronik ticaret pazar yeri”, “Elektronik Ticaret Bilgi Sistemi (ETBİS)”, “net işlem hacmi” ve “ekonomik bütünlük” kavramlar oldu.